BIJLAGE 2.

STAAT van lesuren van eenige litterair-economische hoogere burgerscholen, toonend de grootste verschillen tusschen de typen.

1) Waar de urentabel deze vakken niet afzonderlijk vermeldt zijn ze op grond van de omschrijving in programma en boekenlijst naar schatting van andere leervakken afgescheiden.

*) Nadat het onderwijs in plant- en dierkunde in de 4e klasse A heeft stilgestaan worden in 5A,,eenige belangrijke algemeene biologische onderwerpen" behandeld.

") Nadat het onderwijs in plant- en dierkunde in de 3e klasse A heeft stilgestaan wordt in 4 en 5 A algemeene biologie onderwezen, omvattend cellenleer, afstammings- en erfelijkheidsleer, behandeling van schimmels en bacteriën, inleiding tot de hygiëne, dierenpsychologie enz.

') Hiervan zouden 2 of 3 uur beter tot de handelswetenschappen kunnen worden gerekend.

5) Bovendien nog 3 uur facultatief.

H. G. WELLS

III. DE PERSOONLIJKHEID.

Als wij nu van zijn afzonderlijke werken op het geheel van zijn persoonlijkheid en scheppingsvermogen overgaan, wat schijnt ons dan het meest karakteristieke daarvan?

Het meest oorspronkelijk, het meest zich onderscheidend van anderen vertoont Wells zich in zijn scientific romances. Dat zoo sterk bizondere, dat unieke vindt men niet in dezelfde mate in de beide andere, meest belangrijke categorieën van zijn literair werk, de humoristische en de sociale romans. Er zijn zeer mooie onder in hun soort, maar de soort is niet zoo speciaal van aard. Toch zou ik niet gaarne beweren, dat zij in gehalte en beteekenis minderwaardig zijn aan die fantastische, uit nieuwste wetenschap en stoutste verbeelding saamgeweven verhalen.

De mensch treedt ons nader, krijgt meer innerlijkheid en een dieper geestesleven in dat later werk.

Het is waar, de sterkste zijde van Wells' talent ligt niet in de uitbeelding van de menschfiguur. De eigenschap die hem zoo voortreffelijk te stade komt voor zijn imaginatieve verhalen, het op een afstand, in de breedte, waarnemen en beschouwen van menschen en dingen, leidt tot minder gunstige resultaten waar het de schepping van levende persoonlijkheden in hun gecompliceerd en grillig innerlijk, hun rusteloos en mateloos zieleleven geldt. Niet altijd hebben zijn menschen het aan een moeilijke situatie beantwoordend ontroerend vermogen dat wij in den werkelijken mensch, potentiëel, aanwezig weten. Te zeer doen zij ons dikwijls

aan als geconcipiëerd van buitenaf, zonder dat de schrijver waarlijk, van nabij en in zichzelven, deelgenomen heeft aan hun zielebewegen, en het gevolg is dat zij geen bloed van ons bloed worden, dat zij niet meer dan een vluchtigen indruk bij ons achterlaten. Wells heeft, in het algemeen genomen, een buitengewoon menschkundig, een voortreffelijk typeerend inzicht, en in de beschrijving van zijn figuren, van hun daden en stemmingen, is hij meestal wel zoo levendig en natuurlijk, dat wij, al lezende, geneigd zijn over het hoofd te zien, dat hij zich te uit-de-hoogte, te superieur tegenover hen plaatst en hun innerlijk in onvoldoende mate tot uitdrukking brengt. Maar al is hij hierin niet de gelijke van Galsworthy of van Conrad, in die lange rij romans, die in den loop der laatste twintig en meer jaren van zijn hand het licht zagen, heeft hij toch ook menige opmerkelijke, den Engelschen aard en het Engelsche leven karakterizeerende persoonlijkheid geteekend. Kipps, George en Suzan Ponderovo, Ann Veronica, Remington, Britling, Huss, om er eenige van te noemen.

Er zijn critici, die The Wheels of Chance of The History of Mr. Polly het beste vinden dat Wells geschreven heeft. En misschien zijn deze jeugdwerken in hun soort het meest volkomen, misschien beantwoorden zij het zuiverst aan het dieper wezen van Wells. In de teekening van een Kipps en een Polly, deze ongeschoolde en weinig vergeestelijkte, meer op hun impulsen en zonder vergezicht levende menschen is Wells geslaagd op eene wijze, waarvoor in de ernstiger romans zijn krachten niet altijd toegereikt hebben. De lichte, komische, natuurlijke, van jeugd en levenslust overborrelende, toets is hierin met groote bekwaamheid en intuitief vermogen tot het einde volgehouden.

Maar de ernstiger Wells van de groote latere romans, van een Tono Bungay, van The New Machiavelli, van Mr Britling, van The Undying Fire, staat mijns inziens hooger. Hij staat hooger ondanks het in zijn geheel dikwijls minder geslaagde van zoo'n werk, het overwegend beschrijvende en essayistische, ondanks het te sterk accent dat vele dezer boeken dragen van het willend intellekt, den hervormingszin, den kritizeerenden en ordenenden geest van hun schrijver. Mij zijn deze boeken liever dan die geestige Spielereien van Wells

jonger jaren. Er spreekt een grooter mensch uit, een mensch die tot een meer verdiepte bewustheid gekomen is van de kwalen en het lijden, van het bederf en de verspilling in menschelijke waarden, waardoor zijn samenleving zich kenmerkt. Van een mensch, dit vooral, die tot een meer verdiepte bewustheid gekomen is van zijn samenhang met, van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van die anderen, mensch als hij. Er spreekt een mensch uit die het leven meer in heel zijn hoogte en breedte, in den vollen rijkdom zijner maatschappelijke en geestelijke bestanddeelen en verhoudingen, de veelheid, die hij tevens een éénheid weet, tracht te doorzien, die zich onderscheidt van den vroegeren door een sterker ethisch levensgevoel en een meer actief humanen zin. Deze boeken van lateren datum wijzen op een grooter doel, zij bestrijken een veel wijder gebied, zij zijn meer modern van inhoud en stijl, zij staan tot die oudere novellistische produkten zooals een twintigste-eeuwsch emporium zich verhoudt tot een negentiende-eeuwschen winkel. De latere roman van Wells heeft twee kanten. Hij is psychologisch en geeft ons een stuk menschelijk leven in zijn verwikkeld verloop; hij is maatschappelijk en wil een der groote problemen van het leven tot in zijn vezelen ontleden en belichten. In dezen laatsten zin is hij voor een groot deel van beschrijvenden en beschouwenden aard, niet zoozeer roman als essay. Dit geeft twee stroomingen in zoo'n boek en men vraagt zich dikwijls af of het verband tusschen het meer onbewust en het meer bewust gedeelte nauw genoeg gelegd is, zoodat zij niet storend en vertroebelend op elkander inwerken, maar zich harmonisch samenvoegen tot een groot en machtig geheel.

Zeker is Wells buitengewoon knap in het leggen van den band, die het bizonder-menschelijke, het leven van den enkeling, telkens weer verbindt met het leven van het geheel, het algemeen-menschelijke, het leven in maatschappij-vorm. Zeldzaam knap is hij in dat samenweven van de algemeene geestesstroomingen, die door en over alle individuën zich een weg banen, met de eigenaardigheden, hartstochten, verlangens en droomen van den afzonderlijken mensch. Maar men kan niet zeggen dat de afzonderlijke voorstellingen en figuren in zoo'n literair-maatschappelijk tapijt, steeds op welgeslaagde