is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention."1) Uit dit,,led by an invisible hand" spreekt de metafysische achtergrond van Smith's systeem, zijn religieuse overtuiging die als hypothese noodig is om het noodwendige verband tusschen het individueele eigenbelang en de algemeene welvaart te leggen een verband dat uit de werkelijke natuur der dingen nog allerminst volgt en dat Smith dan ook niet verklaart, maar als vanzelfsprekend, als „natuurlijk” gegeven aanvaardt.

Optimisme is hiervan het logisch gevolg; Smith is overtuigd van,,the natural progress of a nation towards wealth and prosperity". Welke welvaart en dit is het groote verschil tusschen hem en de pessimisten uit de volgende eeuw evenzeer aan de arbeidersklasse ten goede komt:,,The liberal reward of labour, as it is the necessary effect, so it is the natural sympton of increasing national wealth."")

Het is het natuurlijk mechanisme der samenleving waaruit dit alles vanzelf voortkomt: wanneer ieder onderdeeltje maar goed zijn natuurlijke taak vervult (handelt uit eigenbelang) dan moet met natuurlijke noodwendigheid ook het geheel goed functionneeren: algemeene welvaart voortbrengen. Mechanische causaliteit is hier de eenige werkende kracht. De mensch is van dit mechanisme een deel; dit mechanischalgemeene is voor Smith het wezen van den mensch. Een filosoofzoo vertelt hij ergens3) - verschilt,,van nature" niet half zooveel van een straatsjouwer als een bulhond van een hazewind. De eene arbeider is gelijk de andere, een gelijke quantiteit arbeid is steeds dezelfde. Op welke onderstelling dan de arbeidswaardeleer opgebouwd wordt.4) Deze materialistisch-mechanische hypothese blijkt nog duidelijker uit de loon- en bevolkingsleer: overtreft de vraag naar arbeidskrachten het aanbod daarvan, dan stijgt automatisch het loon; stijgt het loon, dan stijgt automatisch het aantal kinderen der arbeiders (dat slechts door den nood der materieele omstandig

1) B. IV, Ch. II. ') B I, Ch. VIII. ) B I, Ch. II.

') B. I, Ch. V.

heden beperkt wordt); hierdoor stijgt weer het aanbod van arbeidskrachten.,,It is in this manner that the demand for men, like that for any other commodity, necessarily regulates the production of men"!1) Zelfs de tijdsduur die hier toch tusschen,,oorzaak en gevolg" moet gelegen zijn, kan de werking van het mechanisme niet verstoren.

Smith is wel beschuldigd van individualisme en liberalisme in modernen zin: dit verraadt weinig inzicht in zijn filosofie, want weinig gedachten zijn verder van hem af dan deze. De individu als doel van de gemeenschap kent hij niet; het eigenbelang aanvaardt hij als uitgangspunt om te komen tot het eenige doel en eenige belang: de welvaart van het geheel, de,,wealth of nations". ,,Adam Smith versmelt, zegt Pierson2), als het ware alle individueele belangen tot één groot nationaal belang;.... het volksinkomen wordt opgevat als eenheid, vrucht van gemeenschappelijken arbeid.” Het gemeenschapsbelang is primair, het individueele belang slechts daarvan afgeleid. Evenals in de moraalfilosofie, zoo is ook in het ekonomische systeem de mensch een sociaal wezen. Smith is in werkelijkheid socialist. En wel een echte, bij wien niet het belang van één klasse het zwaarst weegt, maar het belang van het geheel; bij wien het socialisme niet een los toegevoegd postulaat is, maar het wezen van zijn systeem; geen kunstmatig fabrikaat, maar de natuur der dingen zelf.

Maar bovendien is Smith ook sociaal. En dat vloeit niet uit het systeem voort, maar uit den mensch. Hier is Smith niet consequent, maar daarom des te meer te waardeeren. Hij laat niet graag een gelegenheid voorbij gaan om de rijken dezer aarde een veeg uit de pan te geven: zij maaien waar ze niet gezaaid hebben, zijn als werkgevers sterker dan de arbeiders en maken van deze macht misbruik; de handelaars bedriegen en maken veel te groote winsten. Maar van de arbeiders heet het:,,It is but equity besides that they who feed, cloath and lodge the whole body of the people, should have such a share of the produce of their own labour as to

1) B. I, Ch. VIII.

') Leerboek, dl. I, blz. 14.

be themselves tolerably well fed, cloathed and lodged".1) Zeker een merkwaardige uitspraak van een achttiende-eeuwsch ekonoom!

Dat Smith de vader zou worden van het negentiendeeeuwsche individualisme en liberalisme, kwam doordat men het contact verloor met de gedachtenwereld die hem bewoog en slechts begrip had voor de middelen door hem verdedigd. Het systeem werd van zijn basis losgemaakt en in een andere sfeer overgeplaatst.

J. BIERENS DE HAAN.

) B I, Ch. VIII.

(Slot volgt).

H. G. WELLS

II. DE REALISTISCHE ROMANS EN NOvellen.

Wij bespraken in een vorig artikel Wells' speculatiefwetenschappelijke verhalen. Het is een soort welker eigenaardigheden wij ook in eenige zijner latere scheppingen terugvinden, de een paar jaar geleden verschenen utopie Men like Gods bijv., maar tegen het einde van het eerste decennium dezer eeuw zal Wells zich toch meer en meer tot den realistischen roman wenden of juister tot den roman waarin de mensch en niet de gebeurtenis, niet de wetenschappeschappelijke speculatie of inventie hoofdzaak van het verhaal is.

Tot die eerste periode echter behooren niet alleen de Scientific romances, maar ook een serie verhalen, waarin van wetenschap geen sprake is, en die meer uitsluitend de ervaringen, de geestig voorgedragene, breed geziene, maar laag-bij-den-grondsche en dagelijksche ervaringen van een zekere menschensoort bevatten. Ik bedoel de serie: The Wheels of Chance, Love and Mr. Lewisham, Kipps, The History of Mr. Polly, Bealby e.a. Niets getuigt op meer verbijsterende wijze van de veelzijdigheid die de figuur van Wells in het geestelijk leven dezer laatste dertig jaren ons te zien geeft, dan het uiteenloopende, het anderssoortige dezer twee reeksen van vertellingen, de wetenschappelijke fantaizieën en de min of meer realistisch-psychologische, blijmoedig-humoristische verhalen waarin Wells ons de lotgevallen van een Kipps of Polly meedeelt. Daar een zich vermeien in de meest buiten

sporige, kwasi-wetenschappelijke verzinsels en profetieën, een verbeelding die voor niets terugdeinst en heel het universum tot zijn speelgrond kiest, hier een greep uit het leven van den een of anderen kappers- of winkelbediende, grappig en geestig als een Charlie Chaplin in zijn botsingen met de enger werkelijkheid om hem, een verbeelding die slechts in den mensch zelven, den heel gewonen mensch, den mensch zonder wetenschappelijke of geestelijke pretenties, haar stof van beschouwing of vermaak vindt. The Wheels of Chance, reeds in 1896 verschenen, geeft ons de glorieuze avonturen van een jong bediende in een groote winkelzaak te Putney, die van zijn vacantiedagen gebruik maakt om een fietstocht door het Zuiden van Engeland te maken. Het is lichte, luchtige kost, maar wie zal ze zich niet smaken laten?

Hoe goed is het karakter van dien Hoopdriver getroffen, een jongen met verbeelding maar zonder bekwaamheid, die nooit iets bizonders zal doen, maar wiens leven dragelijk wordt en onze belangstelling wint door dat spel zijner verbeelding, dat hem zichzelf nu in de rol van een journalist, dan van een geheim agent, dan van een miljoenair dan van wat anders doet zien. In de tien dagen dat zijn fietstocht duurt, verlevendigd door de kluchtigste ontmoetingen en voorvallen, heeft Wells ons het jongemensch in heel zijn wezen geteekend.

Love and Mr Lewisham, de geschiedenis van een onderwijzer, vol eerzuchtige droomen en plannen, die door een vroeg huwelijk zich waarschijnlijk genoopt zal zien vele daarvan optegeven, is van een ander, ernstiger gehalte. Want Lewisham heeft een zekere wilskracht en energie, als aan Hoopdriver ontbreekt, en als wij na de vier of vijf jaren, waarin de schrijver ons zijn levensloop doet volgen hem in zeer ongunstige omstandigheden achterlaten, zijn wij nog onzeker waarheen deze hem eens leiden zal.

In Love and Mr. Lewisham, dat eenigszins uit de rij valt, zien wij de eerste schets van een type, dat in eenige latere werken als The New Machiavelli en The Research Magnificent opnieuw, in breeder ontvouwing en van een hooger streven bezield, zal optreden.

Kipps volgde in 1905 en doet in de voorstelling van zijn voornaamste menschfiguur sterk terugdenken aan The Wheels